AA’nın iklim krizinin balıkçılık dalı üzerindeki tesirlerine yönelik hazırladığı haber belgesinin dördüncü ve son kısmında, Türkiye denizlerindeki balık stokları ve ekosistem gözetilmeden yapılan balıkçılığın bu stoklara tesiri ele alındı.
AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Denizcilik İşletmeleri İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Sarı, dünya su eserleri üretimi içinde avcılık yoluyla sağlanan üretimin giderek azaldığını, bu durumun nedenlerinin başında çok avcılık, kirlilik, baskın çeşitlerin başka tipler üzerindeki tesiri, global ısınma nedeniyle istilacı çeşitlerin artması ve bunun doğal sonucu olarak biyoçeşitlilikte yaşanan değişim ile kontrol ve denetimlerde istenen muvaffakiyetin sağlanamaması üzere faktörlerin geldiğini söyledi.
Avcılık ve üretim dahil olmak üzere su eserleri üretim ölçüsünün 800 bin tonun üzerinde olduğunu aktaran Sarı, “Bu 800 bin tonun 300 bin tonunu biz denizlerden avlıyoruz. Geriye kalan ölçü 500 küsur bin ton. Bunu da yetiştiricilik yoluyla elde ediyoruz. Halbuki 2000 yılına gittiğimiz vakit avcılık 600 bin ton, yetiştiricilik 60 bin ton civarında. Yani avcılık 24 yıl içerisinde yarı yarıya azalmış. 600 bin tonlardan 300 bin tona gerilemişiz. 300 bin ton balığımız kayıp. Yetiştiricilikte ise çok yeterli bir ivme yakalamışız ve bu ivmeye paralel olarak da neredeyse avladığımızın 2 katına yakın bir balık yetiştiriyoruz.” dedi.
Su eserleri yetiştiriciliğindeki artışın büsbütün olumlu olarak algılanmaması gerektiğini tabir eden Sarı, 1 kilogram çipura, levrek yahut alabalık yetiştirmek için denizden 2,5 ila 6 kilogram balık avlandığını, bu nedenle denizlerdeki balık stoku biterse yetiştiricilik imkanının da kalmayacağını belirtti.
EN ÇOK HAMSİ AVLANIYOR, EN FAZLA BALIK KARADENİZ’DE
Yıllar içinde avlanan balık ölçüsündeki azalışın balıkçılık idaresindeki ezaları ortaya koyduğu görüşünü paylaşan Sarı şöyle devam etti:
“Şu anda Avrupa’da su eserleri yetiştiriciliğinde Türkiye birinci sırada yer alıyor. Belçika’ya masraf orada bir çipura sipariş ederseniz o çipura yüzde 80 bizim Güney Ege’de yetiştirilmiştir. O kadar iddialıyız. Bu yeterli bir şey, evet lakin sürdürülebilirliği için denizlerdeki balık stoklarımızı muhafazamız lazım. İstatistikler bize çok şey söylüyor aslında. Yani 1980’li yıllardan itibaren 600 bin tonlara kadar çıkmıştı avcılığımız sonra azaldı, evvel 400-500 bin tonlara geriledi. Şu anda 300 bin tonlarda. 2022 istatistikleri üzerinden konuşuyoruz. Resmi data şu anda bu, 126 bin tonu hamsi, 50 bin tonu palamut, 16 bin tonu sardalya, 15 bin tonu istavrit, 11 bin tonu çaça, 8 bin tonu mezgit ve 4 bin tondan biraz fazlası karides. Tekrar 8 bin ton civarında da salyangoz avlamışız. Kaç tane çeşitten bahsettik? 7 tane çeşitten bahsediyoruz. Haydi 3 tane daha ekleyelim, 10 tane tıp var.”
Türkiye’de balıkçılığın hamsi, istavrit ve sardalya üzere küçük pelajik çeşitler üzerinde ağırlaştığından ve yoksullaşarak kendini döndürmekte zahmet çektiğinden bahseden Sarı, toplam avcılık içerisinde en yüksek hissenin yüzde 70’le Karadeniz’e ilişkin olduğu, Marmara’nın hissesinin yüzde 7 ile yüzde 13 ortasında değiştiği, Ege Denizi’nin yüzde 12 ila 13, Akdeniz’in ise yüzde 7 ila 10’luk hisseye sahip olduğu bilgisini paylaştı.
Marmara’da 2000’li yılların başında avlanan balık ölçüsünün 80 bin tonlara kadar çıktığını ancak şu anda bu ölçünün 24 bin tona düştüğünü lisana getiren Sarı, “300 bin ton avcılığın içinde Marmara’da en fazla 30 bin ton balık avlanıyor. Marmara bir biyolojik koridor. Bu koridorun kapıları olan boğazlarda avcılık katiyen durdurulmalı. 13 bin ton hamsi, sardalya, istavrit, lüfer, palamut, mezgit ve çok az, 3 bin 500 ton civarında karides avlamışız. Öbür da dişe dokunur bir şey yok lakin TÜİK datalarına bakarsanız Marmara’da 56 farklı çeşit balık avladığımız gözüküyor. 56 cins avlamışız da bunun kaç adedi ne kadarlık bir oranı temsil ediyor? 7 tane cins 21 bin ton ediyor. Yani Marmara’da avladığımız 24 bin ton balığın 21 bin tonu 7 çeşitten geliyor. Tüketmişiz.” değerlendirmesinde bulundu.
“ALIŞTIĞIMIZ CİNSLERDEKİ AZALMAYI TELAFİ ETMEK İÇİN ÇAÇA ÜZERE ÇEŞİTLERİ SOFRAMIZDA GÖRMEYE BAŞLAYACAĞIZ”
Tek bir balık cinsini muhafazayı temel alan tek cins asıllı balıkçılık idaresi; sofralara gelen hamsi, istavrit, palamut üzere ticari tiplerin korunmasını temel alan çoklu tıp idaresi; yalnızca ekosistemin sıhhatini muhafazayı ön planda tutan ekoloji asıllı balıkçılık idaresi ve hem ekosistemi hem balıkçıyı hem de insanı birlikte koruyan bir yaklaşımı olan ekosistem asıllı balıkçılık idaresi olmak üzere, Türkiye’de 4 farklı balıkçılık idare sistemi olduğunu anlatan Sarı, balıkçılığın Türkiye’de çoklu cins idare sistemiyle yapıldığını ancak kademeli olarak ekosistem asıllı balıkçılık idaresine geçiş yapılması gerektiğini lisana getirdi.
Sarı, şunları kaydetti:
“Ekosistem temelli balıkçılık idaresine geçmezsek avcılık sayılarımız azalmaya devam edecek ve tezgahlarda daha evvel hiç yemediğimiz, hiç değer vermediğimiz cinsler göreceğiz. Önümüzdeki yıllarda hamsi, palamut, istavrit, lüfer üzere alıştığımız çeşitlerdeki azalmayı telafi etmek için çaça üzere cinsleri soframızda görmeye başlayacağız ve daha çok sübvansiyonları yetiştiricilik bölümüne hakikat yönlendirmek zorunda kalacağız lakin bu sürdürülemez bir şey.
Son 30 yıl içerisinde dünya devletlerinin yüzde 80’inden fazlası ekosistem temelli balıkçılık idaresine geçiş yaptı. Denizlerde, okyanuslarda, hudutlar yok. Sonlar bizim başımızda, haritaların üzerinde. Balık için, ekosistem için hudut yok. Peru’daki hamsinin tükenmesi oradaki unun azalması, balık ununun azalması benim buradaki yetiştirdiğim çipurayı etkileyecek. Ben burada daha çok çipura yetiştiriyorsam denizden daha çok balık avlamak zorundayım. O vakit yapmamız gereken şey aslında çok kolay. Yetiştiricilik kesimimizi desteklemeye devam edelim ancak bir hudutta tutmak zorundayız. Artık denizlerimiz bunu kaldırmıyor. Avladığımız balıkların ölçüsünü şimdilik azaltmak ve bir düzenleme yapmak zorundayız.”
EKOSİSTEM ASILLI BALIKÇILIK İDARESİ NEDEN DEĞERLİ?
Ekosistem temelli balıkçılık idaresiyle balık stoklarının, canlıların üreme kabiliyetlerinin ve kapasitelerini korunabileceğini vurgulayan Sarı, bu sistemle deniz ekosisteminin ve balıkçıların gelirlerinin de korunarak hamsi, istavrit üzere soflarda görmeye alışık olunan ticari çeşitlerin devamlılığının sağlanabileceğini aktardı.
Sarı, ekosistem temelli balıkçılık idaresiyle birlikte yapılması gerekenleri şöyle sıraladı:
“Kirliliği ve habitat tahribini azaltacağız. Yani canlıların yaşadığı ortamlardaki kıyı tahriplerini, tabanların kazınmasını azaltacağız. Sonra muhafaza alanları oluşturacağız. Balıkların, canlıların rahatça üreyeceği, oradan bütün denize yayılacakları uygun muhafaza alanları oluşturacağız. Avcılık düzenlemelerini, balıkçılık düzenlemelerini yalnızca soframıza gelen çeşitlerle sonlu tutmayacağız. Şayet ben hamsi avlarken birebir vakitte vatozları da avlıyorsam bunun önüne geçmem lazım. Sonra balıkçıyı bu idare sisteminin bir modülü haline getireceğim. Karar alma süreçlerine faal halde onların iştirakini dikkate alacağım. İklim değişirken 1930’larda 1940’larda başlattığımız bir uygulamayı hala sürdürmekte ısrar etmeyeceğim. İklimin değişmesine bağlı olarak süratli bir halde kararlarımı güçlü olarak alacak ve deniz kültürünü bir bütün halinde geliştireceğim.”
