Türkiye, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada’daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nı başlattı.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu kararı ile İngiltere ve Yunanistan’a “barışın yine tesisini sağlamak üzere müzakerelere başlama” davetinde bulunan Türkiye, 22 Temmuz’da harekatı durdurdu.
Garantör ülkeler Kıbrıs sorununun tahlili için görüşmelere başladı. 25 Temmuz 1974’te toplanan 1. Cenevre Konferansı, 30 Temmuz’da Cenevre Deklarasyonu ile son buldu.
Konferansın 8 Ağustos’ta başlayan ikinci basamağında, Yunanistan, Ada’da yeni anayasal sistemin kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
Harekatın parolası oldu
2. Cenevre Konferansı görüşmelerinden de sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta “Ayşetatile çıksın” parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı’nın ikinci etabı başladı ve 16 Ağustos’ta ateşkes ilan edildi.Parolada ismi geçen Prof. Dr. Ayata, 19 yaşında ODTÜ Toplumsal Bilimler Bölümü’nde öğrenciydi.
Dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş’in kızıAyşe’nin, tatil için tek başına değil, emniyetli bir aileyle seyahat etmesi için dönemin Turizm Bakanı Orhan Birgit ile yaptığı sohbet, bir anda Cenevre-Ankara çizgisinde Kıbrıs Barış Harekatı’nın parolası oldu.
50 yıl konuşmadı
ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısmı Başkanlığından emekli olmasının akabinde konuk öğretim üyesi olarak birebir üniversitede misyonunu sürdüren ve “Ayşetatile çıksın parolası bir sembol, Kıbrıs Barış Harekatı’nın asıl kahramanı ben değilim.” fikriyle 50 yıl basına konuşmayan Prof. Dr. Ayata, harekatın 50. yılının ehemmiyetine atfen AA’ya konuştu.
1974’te Kıbrıs Barış Harekatı olduğunda babası Turan Güneş’in Dışişleri Bakanı olduğunu hatırlatanAyşeGüneş Ayata, harekat öncesinde babasının Çin’e resmi ziyarette bulunduğunu, annesinin babasına eşlik ettiğini, kendisininse babaannesi ve erkek kardeşiyle Ankara’da kaldığını anlattı.
“Tatilim yarıda kesildi”
Bu müddette ODTÜ’de devir sonu imtihanlarının sona erdiğini aktaran Prof. Dr. Ayata, sözlerini şöyle sürdürdü:
Biz alışılmış harekatı bilmiyoruz, bu nedenle ben de kendime nazaran tatil planları yapıyorum ve anneannemin İstanbul’daki mütevazı yazlığına giderim diye düşünüyorum. Çin gezisi bir hafta 10 gün sürecek ve annem, babam dönünce ben de tatile gitme planı yapıyorum.
Tabii Sampson Darbesi olduğu vakit Çin’de babama haber veriyorlar. Babam acil olarak Türkiye’ye dönüyor. Ben daha problemin vahametinin farkında değilim.
Belki de Türkiye’deki hiç kimse bunun farkında değil. Hatta babamın döneceği gece, ben artık kendimi tatile çıkabilir hissettiğim için İstanbul’a anneannemin yanına gittim. Babam sonraki sabah telefon etti ve ‘Hemen dönüyorsun.’ dedi. Bir arkadaşının arabası geliyormuş Ankara’ya, yani gece İstanbul’a gittim sonraki sabah tekrar Ankara’ya döndüm. Böylece tatilim yarıda kesildi, ben de biraz bozuldum, o denli söyleyeyim.
“Ayşe tatile çıksın” parolasının hikayesi
20 Temmuz 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın birinci basamağının akabinde babasının geniş bir heyetle Cenevre Konferansı’na katıldığını belirtenAyşeGüneş Ayata, o dönemki koalisyon hükümetinin başbakanı Bülent Ecevit ile CHP’li bakanların, takviyelerini göstermek üzere heyeti uğurlamaya geldiğini söyledi.
Prof. Dr. Ayata, “Ayşetatile çıksın” parolasının burada nasıl oluşturulduğunu şöyle anlattı:
Babam, o sırada Turizm Bakanı Orhan Birgit’e ‘Tatile giden tanıdık birileri varsa Ayşe’yi de onlarla birlikte gönder. Bu işler çok uzun sürecek.’ diyor. Birinci Harekattan sonra Kıbrıs’ta Türklerin bulunduğu yer son derece küçük, Girne, birazcık Girne’nin etrafındaki sıkışık bir alan… Yani o alanın içine sıkışmış olan bir Türk nüfusun orda yaşaması herhalde çok güç görünüyor. Yani natürel ki istenen, bir muahede sağlanmasıdır muhtemelen. Fakat o muahede sağlanmadığı vakit da bir halde o askeri harekatın biraz daha genişletici bir halde yapılması mümkün olabilir diye düşünülüyor ve onun için de ‘bir parola belirleyelim’ diyorlar. Ben istihbaratçı olmadığım için tam olarak bilmiyorum ancak muhtemelen şöyle düşünüyorlar; Babam Turan Güneş ve Bülent Ecevit, ‘başka ülkeler bizi dinliyorlardır’ niyetiyle İkinci Harekat’ın başlaması için bir parola belirlenmesine karar veriyorlar. ‘Ayşe tatile çıksın’ parolası babamdan Ecevit’e bir işaret oluyor.
Babamın aklına biraz evvel de benim tatilimi konuştuğu için ‘Ayşe tatile çıksın’ diyeyim diyor ve sen de o vakit anla ki bu müzakereler de çok fazla bir yere gidemeyecek üzere görünüyor ve bir halde harekat hazırlığı yapılmaya başlansın.
“Babam telaşlanıyor”
Cenevre Konferansı’nda Türkiye, İngiltere ve Yunanistan’ın garantör ülke, Kıbrıslı Rumların ve Kıbrıslı Türklerin ise taraflar olarak yer aldığını hatırlatan Prof. Dr. Ayata, “O günlerde Orhan Birgit’in kız kardeşi ve annesi de tatile gideceklermiş. Orhan amca da ‘Ayşede bir yere gitmek istiyormuş.Ayşe’yi de götürün.’ diyor. Ve babama müzakeredeyken ‘Eğer müsaade verirsenAyşede onlarla tatile çıksın.’ diye bildiri gönderiyor.
Babam üzücü halde telaşlanıyor. Müzakere devam ederken ‘Ayşetatile çıksın’ lafı nereden çıktı diye. Orhan Birgit’ten bu haberi Profesör Haluk Ülvan getiriyor babama. ‘Haluk nereden çıkarıyor?Ayşe’nin tatili sırası mı artık?’ diyor. Ama böylece heyetin içinde birAyşe’nin tatiliyle bu parolanın irtibatı ortasında bir bağ oluyor.” diye konuştu.
Prof. Dr. Ayata, sözlerini şöyle sürdürdü:
Son gece, yani ikinci harekatın başlamasından evvelki gece artık meydana çıkıyor ki yani müzakerelerin yürüyecek bir tarafı kalmıyor. Lakin şöyle bir şey var, taktik olarak da Türkiye’nin evvelden bunu planlamış olmasını istemiyorlar, zira o da diplomatik açıdan önemli bir sorun. Yani müzakereler devam ederken ‘Türkiye harekata başladı’ densin de istemiyorlar. Babam bu sefer Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla kriptolu olarak ‘Ayşe tatile çıksın’ diye bir bildirisi, Bülent Ecevit’e sahiden gönderiyor.
“Gece 02.00 üzere ileti Silahlı Kuvvetler’e gidiyor
AyşeGüneş Ayata, olayların bundan sonraki kısmını diğerlerinden duyduğu formuyla anlatacağını belirterek, şöyle konuştu:
Dışişleri Bakanlığında o vakit teleks masasının başında bir meslek memuru olarak Ertuğrul Apakan oturuyor. Apakan, daha sonra Kıbrıs mevzusuyla yakından ilgilenmiş ve Dışişleri Müsteşarlığı yapmış olan bir büyükelçi. Apakan şifreyi çözüyor. Şifre: ‘Ayşe tatile çıksın’. Savaşlar, müzakereler dönüyor, ondan sonra bakanın kızı tatile çıkacak… Ertuğrul Apakan bu duruma biraz mütereddit kalıyor. Lakin iletisi alıyor ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı’na götürüyor. Müsteşar da ‘aman ne diyorsun’ diyor ve bildirisi kaptığı üzere Bülent Ecevit’e gidiyor. Böylece harekat hazırlığı başlıyor. Gece yarısı saat 02.00 üzere bildiri bakanlığa ve oradan da Silahlı Kuvvetler’e gidiyor, harekatın başlayacağının sinyali oluyor. Bir taraftan da müzakereleri kesip de o saatte başlamak da istemiyorlar. Müzakereleri kesecekler lakin erken saatte kesmek istemiyorlar, zira müzakereler o denli bir noktada kesilmesi lazım ki kesildiği an harekat başlasın.Babamın daha sonra Londra’da Kıbrıslı Türklere anlattığına nazaran o gece Rauf Denktaş’a ‘Şimdi siz çıkın, Lala Mustafa Paşa’dan beri Kıbrıslı Türklerin gördüğü mezalimi iki saat kadar anlatın.’ diyor.
Müzakereler sırasında kelam kesmek yok, herkes istediği kadar konuşuyor. Denktaş da 2 saat konuşuyor fakat laf bitince bu sefer babam başlıyor, tıpkı konuşmalara. Biraz daha sıkıntıyı uzatarak. Bir noktadan sonra başka ülke temsilcileri ‘Türkler bu işi uzatıyor’ diyorlar. Ondan sonra da müzakereler kesiliyor. Müzakereler kesildikten çabucak sonra da Kıbrıs’a ikinci harekat başlıyor.
“Parola olarak kararlaştırdığımız kız Ayşe de burada”
AyşeGüneş Ayata, bu olayın sonraki sabahında annesinin kendisine telefon açtığını ve “Biz burada daima senden bahsediyoruz.” dediğini aktarırken, o vakit neden kendisinden bahsedildiğini anlamadığını söyledi.
Konferans sonrasında Esenboğa Havalimanı’na, Bülent Ecevit ve bütün hükümet yetkilileri ile birlikte heyeti karşılamaya gittiklerini lisana getiren Prof. Dr. Ayata, “Orhan Birgit, gazetecilikten gelmeydi ve gazetecilere bu parola olayını söylemiş. Apansızın etrafımda bir hareketlilik yaşandı. Sonra da Bülent Ecevit, gazetecilere, ‘Dışişleri Bakanımız Turan Güneş ile ortamızda bir parola kararlaştırdık. Parola olarak kararlaştırdığımız Turan Güneş’in kızıAyşede burada’ dedi. Beni gösterdi ve ben de o vakit adımın parola olduğunu öğrendim.” dedi.
“İsmim bir sembol lakin ben bu olayın kahramanı değilim”
AyşeGüneş Ayata, Esenboğa Havalimanı’nda gazetecilere Bülent Ecevit’in, “Ayşetatile çıksın” parolasındakiAyşe’nin kendisi olduğunu işaret etmesinin akabinde hayatında nelerin değiştiğinin sorulması üzerine şöyle konuştu:
Çok gurur duyduğum, çok memnun olduğum bir bahis hiç kuşku yok ki. Üstünden 50 yıl geçti. 50 yıl sonra bile hatırlanan bir sembol olması ve vakit zaman tekrarlanması, gazetelere çıkması, insanların gelip bana ‘Tatile çıkan Ayşe siz misiniz?’ diye sorması, bunların hepsi çok hoş, çok memnunluk ve gurur verici. Benim ismim bir sembol lakin ben bu olayın kahramanı değilim. Bu olayın kahramanları, o vaktin başbakanı Bülent Ecevit, babam Dışişleri Bakanı Turan Güneş, Türk Silahlı Kuvvetleri fakat ben değilim. Şehitler verdiğimiz değerli bir olay doğal ki ve benim onları sahiplenmem pek mümkün değil. O onurun sahibi ben olamazdım, onun sahipleri belirli.
“Sembolün bir şeklide yaşatılabilmesi önemli”
Harekatın akabinde 50 yıl boyunca bilhassa temmuz aylarında gazetecilerin kendisini arayıp bir açıklama yapmasını istediğini aktaran Prof. Dr. Ayata, kendisinin ise bu husus hakkında iki karar aldığını belirterek, bunları şöyle açıkladı:
Birincisi siyaset bilimci kimliğim ile benim ismimle olan bir semboller dizisini birbirinden farklı tutmak istedim. İkinci kararım ise harekatın 50. yıl dönümüne dek konuşmamak, şayet ölmez de sağ kalırsam 50. yılında konuşmaktı. 50. yılın çok değerli bir sembol olduğunu düşünüyorum. O ortamı yaşamış olan çok az insan kaldı. Aslında o hükümetten sağ olan iki bakan varmış, ismiyle birlikte bilinen bir de ben varım. Ondan sonra da öteki hiç kimse yok. O sembolün bir şeklide yaşatılabilmesi kıymetli. O vakit yapılanların ne kadar büyük bir cüret gerektirdiğini, ne kadar kararlı olunması, ulusal hislere ve çıkarlara sahip olarak hareket edilmesi gerektiğini gösteren bir sembol olduğunu düşünüyorum. Onun için konuşmaya karar verdim.”Prof. Dr. Ayata, “Ayşe tatile çıksın” parolasının, harekata yüklediği manasına ait soru üzerine şunları kaydetti:”Babam kaygısı ki şayet ismin Ayşe olmasaydı ismini sembol yapamazdık. Evet Ayşe benim, o tatile çıkan Ayşe de benim lakin öbür taraftan Ayşe, Türkiye’de en çok bilinen bayan isimlerinden biri. Sokakta Ayşe diye bağırdığınız vakit size 5-6 kişi bakar. İsmim bu kadar yaygın bir isim olmasaydı ve bu kadar çok halkın çeşitli kesitleri tarafından kullanılan bir isim olmasaydı tahminen de bu kadar uzun bilinir olmayabilirdi. Yani bu sembolün yaşamasının kıymetli nedenlerinden birinin tıpkı vakitte adımın Ayşe olması ile ilgili olduğuna da hiçbir kuşku yok.
“İlk Kıbrıs ziyaretim çok etkileyiciydi”
Harekattan sonra KKTC’ye gittiği yıllarla ilgili anılarını paylaşanAyşeGüneş Ayata, şöyle konuştu:
İlk olarak 1974 yılını 1975’e bağlayan yılbaşında gittim. Esasen hükümet düşmüştü artık lakin babam, Bülent Ecevit ve heyetle birlikte gittik. Havaalanı askeri olduğundan feribotla gittik. Bülent Ecevit’in de birinci gidişi. O yüzden akıl almaz bir kalabalık miting. Herhalde Kıbrıslı Türklerin hepsi orada, kalabalık o kadar büyük. Yani Magosa Limanı, lebalep dolu. Bülent Ecevit akabinde babam feribottan merdivenle indiler. Sonra bütün Kıbrıs halkı, ‘Ayşe’ diye bağırmaya başladı ve ben o kadar utandım ki kendimi merdivenlerin ortasından aşağıya attım. Annemler ‘eyvah, bir yerini kırdı mı’ diye çok korkmuşlar. Hayır kırmadım. Kıbrıs’a birinci gidişim o. O vakit bütün şehitlikleri, harp alanlarını gezdim. Çok etkileyici, çok duygulandırıcıydı. Bizimle birlikte şehit aileleri de geldi. Hepsi kendi içinde duygusal yoğunluktaydı. İkinci gidişimde his yoğunluğu farklıydı. Ben eşimle evlendikten sonra Sayın Denktaş bizi balayına Kıbrıs’a çağırdı ve balayına gittik. Bizi mütevazı konutunda ağırladı. Ondan sonra da birkaç kez Kıbrıs’a gittim. ODTÜ’nün Kıbrıs’ta bir yerleşkesi var, oraya da öğretim üyesi sıfatıyla gittim.
“Harekat sırasında misyondaki iki bakan ve ben, KKTC’de resmi merasimlere katılacağız”
AyşeGüneş Ayata, Kıbrıs Barış Harekatı’nın 50. yılı hasebiyle CHP heyeti ile birlikte KKTC’ye giderek resmi merasimlere katılacağını söz etti.
Prof. Dr. Ayata, “CHP Genel Lideri, harekat sırasında misyonda olan ve sağ kalan iki bakanı ve beni davet ettiler. Ayın 18’inde KKTC’ye gideceğim. Ayın 20’sinde resmi merasime katıldıktan sonra döneceğim. Benim için çok heyecanlı ve çok değerli bir süreç.” diye konuştu.- Turan Güneş, parolanın akabinde saatine bakarak ayarlama yapıyorProf. Dr. Ayata, Cenevre Konferansı öncesi ve sonrasındaki sürece ilişkin aile arşivinden çıkardığı fotoğrafları da AA ile paylaştı.Cenevre Konferansı’nın akabinde Esenboğa Havalimanı’nda babasını, hükümetin başka bakanları ile birlikte karşılamaya gittiğinde Başbakan Ecevit’in “Ayşetatile çıksın” parolasını basına açıklarken çekilen tarihi fotoğrafa ilişkinAyşeGüneş Ayata, “SevgiliAyşeGüneş’e en uygun dileklerimle – Bülent Ecevit 1974′ notunu düştüğü ve imzaladığı fotoğraf bu.” dedi.
“Ayşetatile çıksın” parolasının Türkiye’ye ulaştırılmasının akabinde babası Turan Güneş’in, Cenevre Konferansı sırasında saatine baktığı anı yansıtan fotoğrafı da gösteren Prof. Dr. Ayata, “Babam bu karede, parolayı Türkiye’ye gönderiyor ve ondan sonra görüşmeleri yapmak üzere toplantıya tekrar girerken o esnada saatine bakıyor. Zira saati ayarlamak zorunda. Türkiye’de harekat başlayacak ancak Türkiye’deki harekatın başlama saatiyle görüşmelerin kesilme saatinin senkronize edilmesi lazım. Onun için saatine bakarken bu fotoğrafı çok manalı.” ifadelerini kullandı.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
