Dünya, Filistin’in sesi olmaya devam ediyor…
Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya’nın akabinde, UAD’deki Güney Afrika ile İsrail ortasındaki soykırım davasına müdahillik bildiriminde bulunan yedinci ülke olması beklenen Türkiye’nin müdahilliğinin değeri, kapsamı ve davanın sonraki evrelerine tesiri…
TÜRKİYE MÜDAHİL OLACAK
Bu vakte kadar Gazze’deki soykırıma ait müdahillik bildiriminde bulunan en kıymetli ülke pozisyonuna gelecek Türkiye’nin müracaatının sembolik değerinin yanı sıra öbür bölge ülkelerinin de müdahil olma kararlarının güçlenmesine yol açması bekleniyor.
Bugün divana sunulacak metnin Güney Afrika’nın tezlerini takviyeler nitelikte ve Soykırım Mukavelesi’nin ilgili hususlarının bilhassa 7 Ekim 2023’ten bu yana İsrail’in Gazze’de gerçekleştirdiği katliamlar çerçevesinde nasıl yorumlanması gerektiğine yönelik olması öngörülüyor.
Türkiye’nin UAD’deki İsrail’e karşı soykırım davasına müdahillik müracaatına ait merak edilenler ve diplomatik kaynakların verdiği karşılıklar şöyle:
MÜDAHİLLİĞİN DESTEĞİ NEDİR?
Devletler, UAD nezdinde açılmış bir davaya, Divan Statüsü’nün 2 hususu üzerinden müdahil olabiliyor.
Bunların birincisi; “müdahillik başvurusu” olarak belirtilen ve Divan Kuralı’nın 62. unsuru uyarınca “Bir devlet, davadaki karardan etkilenebilecek hukuksal nitelikte bir menfaati olduğunu düşünürse mahkemeden müdahil olmasına müsaade verilmesini talep edebilir.” kararına dayanıyor.
Divan Kuralı’nın 62. unsuru uyarınca yapılan müdahillikler Divan’ın müsaadesine bağlı olurken, devletlerden bu husus uyarınca yaptıkları müdahillik müracaatlarında dava sonucunun kendilerini bilhassa etkileyecek bir tüzel menfaatinin varlığını ispat etmeleri bekleniyor.
Devletler, 62. unsur kapsamında davaya “taraf olan” yahut “taraf olmayan” müdahil devlet biçiminde yer alabiliyor.
UAD, 62. unsur kapsamındaki müdahilliklerde, müdahil devletlere uyuşmazlığın aslına ait somut olayla ilgili yorum ve beyanlarda bulunma, duruşmalara katılma, yazılı ve kelamlı beyan ve taleplerde bulunma üzere haklar veriyor.
GENEL BEYANDA BULUNULACAK
İkinci olarak; Divan Kuralı’nın 63. unsuru uyarınca yapılacak “müdahillik bildirimi”nde uyuşmazlığın temeline ait somut olaydan fazla, uyuşmazlık konusu olan Soykırım Mukavelesi’nin nasıl yorumlanması gerektiğine ait genel beyanda bulunma imkanı getiriliyor.
UAD Statüsü’nün 63. hususu uyarınca yapılan müdahillikler, devletler için bir “hak” olarak görülüyor ve Divan, dava taraflarının beyanını aldıktan sonra bu bildirimin biçimi incelemesine nazaran müdahillik hakkının kullanımını kabul yahut reddediyor.
Bu husustaki müdahillik hakkının kullanıldığına ait bildirim uygun görülürse, Divan’ın o davanın kararında yaptığı yorum müdahil devlet için de birebir derecede bağlayıcı oluyor.
Şimdiye kadar Nikaragua yalnızca 62. Husus üzerinden, Filistin ise 62. ve 63. Unsur’dan ortak biçimde müracaatta bulunurken , Kolombiya, Libya, Meksika ve İspanya yalnızca 63. Husus üzerinden Soykırım Mukavelesi’nin yorumuyla alakalı beyanda bulunma yolunu seçiyor.
Türkiye de her ne kadar 63. Unsur üzerinden başvuracak olsa da 62. Unsur üzerinden müdahil olma hakkını gizli tuttuğu üzere, davanın ilerleyen basamaklarında hem 62. Husus’tan yeni bir müdahillik müracaatında bulunabiliyor hem de mevcut 63. Unsur kapsamındaki müdahilliğine ait beyanlarında değişikliğe gidebiliyor ya da yeni bildirim metni sunabiliyor.
Devletler, müdahillik yoluyla Divan yargıçlarını Soykırım Mukavelesi’ni nasıl yorumlanması ve Gazze’deki uyuşmazlıkta soykırımın nasıl tespit edileceğine ait yönlendirmiş oluyor. Yapılan bu yönlendirmeyle İsrail’in soykırım fillerinin tespitinde Mahkemeye hukuksal ve politik baskı da kurulmuş oluyor.
MÜDAHİLLİĞİN GAYESİ NEDİR?
UAD’deki davalara müdahillik yolu yakın vakte kadar devletler tarafından çok fazla kullanılmazken, Gambiya-Myanmar ve Ukrayna-Rusya soykırım davalarından sonra çok sayıda devlet tarafından davacı devlete katkı sunma yolu olarak yeni bir mana kazanıyor.
Önceki yıllarda daha çok iki devlet ortasındaki sıkıntının üçüncü devletleri de yakından ilgilendirdiği davalarda kullanılan müdahillik imkanı, soykırım üzere tüm insanlığı ilgilendiren konularda devletler açısından “kendi menfaatlerini de etkileyen” bir sebep olarak müdahillik müracaatlarına yasal destek teşkil ediyor.
Daha evvel müdahillik müracaatlarının bilhassa hudut uyuşmazlıkları ve deniz yetki alanlarına ait sorunlarda olduğu görülürken, Mahkeme bu müracaatların büyük çoğunluğunu yüksek “müdahillik” eşiği sebebiyle reddediyordu.
Divan’ın, Ukrayna’nın Rusya’ya karşı açtığı davada, 33 devletten 32’sinin müdahillik talebini kabul etmesinden sonra bu düzenek, davalı devlete “baskı oluşturma” aracı olarak kullanılıyor.
TÜRKİYE’NİN MÜDAHİLLİĞİNİN ÖNEMİ
Türkiye’nin Gazze’de yaşanan soykırıma ait davaya müdahil olması, global sahnede hem tüzel hem de ahlaki sorumlulukları teyit etmesi manasına geliyor.
Türkiye’nin başka müdahil devletlere göre daha uzun bir hazırlıkla daha ayrıntılı ve kapsamlı bir metin ortaya çıkarması beklenirken, bilhassa 19 Temmuz’da İsrail’in Gazze’de işgalci güç pozisyonunda olduğunu belirten müşavere görüşüne atıf vererek, Divan’ı kendi içtihadını takip etmeye zorlaması öngörülüyor.
Türkiye’nin müdahillik adımı, bölgesel barışa ilişin öteki uğraşlarıyla birlikte değerlendirildiğinde, öbür bölge ülkelerinin Gazze’deki memleketler arası hukuk ihlallerinin tespiti ve Filistinlilerin haklarının savunulmasına daha faal bir biçimde katılmaya teşvik edebiliyor.
Son olarak Türkiye üzere güçlü bölgesel aktörün Soykırım Sözleşmesi’ne ait yorumları, UAD’nin yargıçlarının müzakerelerini ve hem Gazze’deki soykırım davası hem de gelecekteki öbür davaların sonucunu değerli ölçüde etkileme potansiyelini barındırıyor.
TÜRKİYE’NİN MÜDAHİLLİK BİLDİRİMİNDEN SONRA NE OLACAK?
Divan, her bir ülkenin müdahillik bildirimi için, davanın tarafları olan Güney Afrika Cumhuriyeti ve İsrail’den yazılı müşahedelerini istiyor.
Divan, gerekli görürse bu müdahilliklerin kabul edilebilir olup olmadığına ait kelamlı duruşma düzenleyebiliyor.
UAD Yazmanı, Türkiye’nin müdahillik metnini, davanın taraflarının yanı sıra Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri’ne, BM üyesi ülkelere ve başka müdahil devletlere iletebiliyor.
Divan, aksi kararlaştırılmadıkça müdahillik metinlerini kamuya açık biçimde Divan’ın internet sitesinden erişime açık tutuyor. Türkiye’nin müdahillik metninin de hafta bitmeden erişime açılması bekleniyor.
İsrail’in, davanın tarafı olarak, muhtemelen Türkiye’nin müdahilliğine karşı çıkan müşahedelerini yazılı olarak Divan’a sunabilmesine rağmen, Türkiye’nin, karşı müşahedelerini yazılı olarak sunma hakkı gizli bulunuyor.
Divan, çok sayıda ülkenin müdahillik talebine ait buyruğunu genelde ortak bir kararla açıklıyor.
TÜRKİYE DAVAYA HANGİ ETAPTA MÜDAHİL OLUYOR?
Gazze’deki soykırıma ait davada Divan’ın önündeki süreç, şimdi birinci basamak olan mahkemenin yargı yetkisinin tespitine ilişkin “ilk itirazlar” safhasında bulunuyor.
Divan’ın, Gazze’deki soykırıma ait davaya bakmaya yetkili olduğunu tespit etmesinin akabinde, ikinci evre olan “davanın esası” aşamasına geçerek, en son kararını vermesi bekleniyor.
Müdahillik imkanı ikinci basamaktaki yazılı dilekçelerin son teslim tarihine kadar mümkün olurken, Türkiye ve başka devletlerin davanın birinci etaplarında müdahil olması, temele ait beyanların yanı sıra müdahil devletlere Divan’ın yargı yetkisine ait de beyanda bulunma imkanı fırsatı sağlıyor.
UAD’DEKİ DAVAYA ÖBÜR ÜLKELER MÜDAHİLLİK TALEBİNDE BULUNABİLİR Mİ?
UAD’deki Güney Afrika/İsrail müracaatına bugüne kadar Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya müdahillik talebinde bulundu.
Divan bu müracaatlar ile ilgili şimdi karar vermedi.
MÜDAHİLLİK SİSTEMİ ÖTEKİ DAVALARDA UYGULANDI MI?
UAD Statüsü’nün 63. hususuyla düzenlenen müdahillik kuruluşuna UAD önündeki öteki müracaatlarda da müracaat edilmişti.
Buna örnek olarak, Ukrayna ve Rusya Federasyonu ortasındaki müracaatta UAD 32 ülkeden gelen müdahillik beyanını kabul edilebilir bulmuştu.
Bunun yanı sıra Gambiya ve Myanmar ortasındaki müracaatta, Divan 7 ülkenin müdahillik talebinin kabul edilebilir olduğunu kararlaştırmıştı.
DAVA SÜRECİ NE VAKİT SONUÇLANACAK?
Divan her ne kadar son yıllarda dava süreçlerinde daha süratli hareket etse de soykırım ve gibisi karmaşık davaların tamamlanmasının 10 yılı geçtiği görülüyor.
Bosna Hersek Cumhuriyeti, 20 Mart 1993’te Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ne karşı soykırım davası açmış, Divan 26 Şubat 2007’de Srebrenitsa’da soykırım yapıldığına ait kesin kararını vermiş ve yaklaşık 14 yıllık davayı sonuçlandırmıştı.
Benzer bir davada Divan, Hırvatistan’ın 2 Temmuz 1999’da Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ne karşı açtığı soykırım davasında temele ait sonuncu kararını 3 Şubat 2015’te vermiş ve 16 yıllık davayı neticelendirmişti.
Divan önünde yargılaması süren öteki 2 soykırım davasında ise Gambiya 11 Kasım 2019, Ukrayna 26 Şubat 2022’de davayı açmıştı.
Gazze’deki soykırım davasının ne vakit sonuçlanacağı konusunda iddiada bulunulması güç olsa da davanın tamamlanmasının 7-8 yılı bulması öngörülüyor.
Güney Afrika’nın Memleketler arası Adalet Divanı’nda İsrail aleyhine açtığı soykırım davası
Güney Afrika Cumhuriyeti, 29 Aralık 2023’te, 1948 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Mukavelesi’ni ihlal ettiği gerekçesiyle İsrail aleyhine Milletlerarası Adalet Divanı’nda dava açmıştı.
26 OCAK’TA KARARI AÇIKLAMIŞTI
Güney Afrika, Gazze’deki durumun aciliyet teşkil etmesi nedeniyle UAD’den ihtiyati önlemlere hükmetmesini istemiş ve önlem talebine ait duruşmalar, 11-12 Ocak’ta Lahey’deki Barış Sarayı’nda yapılmıştı.
Divan, 26 Ocak’ta önlem kararlarını açıklamıştı.
Buna nazaran İsrail’in, Soykırım Mukavelesi’nin 2. hususunda tanımlanan fiillerin işlenmemesi için elinden gelen tüm tedbirleri almasına, İsrail ordusunun Soykırım Mukavelesi’nin 2. hususundaki fiilleri işlemesini engelleyecek tedbirleri acilen almasına, Gazze’deki Filistinlilere yönelik soykırım daveti yapanları önlemek, engellemek ve cezalandırmak için gereken tüm adımları atmasına, Gazze’deki Filistinlilerin karşılaştığı olumsuz hayat şartlarını ortadan kaldırmak için gereksinim duyulan temel hizmetlere ve insani yardımın sağlanmasını mümkün kılan acil ve tesirli tedbirleri almasına, Gazze’deki Filistinlilere karşı Soykırım Mukavelesi’nin ihlalini gösteren kanıtların yok edilmesini önlemek ve korunmasını sağlamak için tesirli önlemler almasına, kararın yürürlüğe girmesinden itibaren 1 ayda alınan tüm önlemler hakkında Mahkemeye bir rapor sunmasına hükmedilmişti.
Divan, Güney Afrika’nın 6 Mart’ta yaptığı ek önlem talebi üzerine 28 Mart’ta açıkladığı ek önlem kararında, İsrail’den Gazze’ye ivedilikle muhtaçlık duyulan insani yardımların ulaştırılmasını sağlamasını, Filistinlilerin haklarını ihlal etmemesi gerektiğini ve ek önlemlere ait aldığı tedbirleri 1 ay içinde Mahkemeye bir rapor sunmasına karar vermişti.
Divan 24 Mayıs’taki kararında, Refah’ta sıkışan Filistinlilerin karşı karşıya kaldığı insani felaket tehlikesi nedeniyle daha evvel hükmettiği önlemlerin kâfi olmadığını belirterek, İsrail’in Refah kentine yönelik askeri taarruzlarını derhal durdurmasına, Gazze’de ivedilikle muhtaçlık duyulan hizmetlerin ve insani yardımın manisiz bir halde sağlanabilmesi için Refah Hudut Kapısı’nı açık tutmasına, BM yetkili organları tarafından soykırım savlarını araştırmak üzere görevlendirilenlerin, Gazze Şeridi’ne manisiz erişimini sağlamak üzere tesirli önlemler almasını ve alınacak tüm önlemlere ait bir ay içinde Mahkeme’ye bir rapor sunmasına hükmetmişti.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
