Kıbrıs Barış Harekâtı’nın 50’nci yıldönümünü kutluyoruz. Bu harekât yapılmasa, geçmişte Bosna’da ya da bugün Gazze’deki dramların benzerlerinin yıllar boyunca Kıbrıs’ta da yaşanması olasıydı.
Kıbrıs Barış Harekâtı, dünya basınında “Türk mucizesi” olarak anılacak kadar başarılı olsa da harekât süreci olağanüstü tansiyonlu, yıpratıcı, kaygı ve kararlılık ortasında gidip gelen kritik vakitlerden geçmişti.
İnönü ve Demirel, iki defa harekâtı durdurmuştu
Osmanlı İmparatorluğu’nun, adayı 1878’de elli yıl müddetle İngiltere’ye kiralamasıyla başlayan Kıbrıs sorunu, Cumhuriyet devrinde de devam etmiş, Rumlar buldukları her fırsatta savunmasız Türklere akınlar düzenlemişti. Türk yönetimleri ise akınlara karşın asıllı bir tavır ortaya koyamamıştı.
Merhum Başbakan Adnan Menderes’in 1959’da imzaladığı Londra Mutabakatı ise Türkiye’nin elini biraz güçlendirmişti. Menderes, bu muahede için Londra’ya giderken uçağı düşmüştü. Kazadan sağ kurtulan Başbakan Menderes, muahedeyi yaralı haldeyken hastanede imzalamıştı.
Ancak 15 ay sonra Menderes Hükümeti’ni deviren darbecilerin hükümetleri ile sonraki sivil idareler, bu hususa işlerlik kazandıramamışlardı. 1960 sonrası, hem İsmet İnönü hem de Süleyman Demirel, Başbakanlıkları devrinde, başlatılan iki harekâtta da ABD ve İngiltere’nin baskısıyla uçakları indirmişler, gemileri geri çağırmışlardı.
İlk karar Erbakan’dan
Türk hükümetlerinin ikircikli tavrından cüret alan Rumlar da İngiltere ve Yunanistan’ın garantörlüğünde adadaki Müslüman Türklere, aralarında “Kanlı Noel”in de olduğu acımasız atakları arttırmaya başlamıştı. Süreçte, Yunanistan’da darbe idaresi işbaşına gelmiş, Yunan Hükümeti Kıbrıs’ta Rumların daha da saldırganlaşmasının yolunu açmıştı.
Sonunda, 15 Temmuz 1974’te Kıbrıs Cumhurbaşkanı Makarios’a bir darbe yapılmış, idareye Nikos Sampson gelmiş, o da “Kıbrıs Helen Cumhuriyeti”ni ilan etmişti. Sampson da Makarios üzere “enosis” fanatiğiydi, yani “Kıbrıs’ı Yunanistan bağlama hülyası”nın fanatiği.
Darbe duyulur duyulmaz Milli Selamet Partisi Genel Lideri ve Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan partisinin Genel Yönetim Kurulu’nu toplamış, “Kıbrıs, Türkiye’nin, İslam âleminin huzurunun sigortasıdır. Kıbrıs’a kesinlikle müdahale etmeliyiz.” açıklamasında bulunmuştu. Afyon’da bir aktiflikte olan CHP Genel Başkanı ve Başbakan Bülent Ecevit de altı saat sonra Ankara’ya dönerek, evvel Bakanlar Kurulu’nu toplamış, sonra da Milli Güvenlik Kurulu toplantısına katılmıştı.
Erbakan: “Şımarık Yunan’a ders vermeliyiz” Ecevit: “Önce barışçıl yolları deneyelim”
Erbakan hem Bakanlar Kurulu hem de MGK’da yaptığı değerlendirmelerde, harekât konusundaki kararlılığını sürdürmüştü. Erbakan, “Şımarık Yunan’a Allah’ın müsaadesiyle unutamayacakları bir ders vermeliyiz.” diyordu. Başbakan Ecevit ise “Önce barışçı yolları denemeliyiz.” görüşünü lisana getirmişti.
MGK’da, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk de harekâta soğuk bakmıştı. MSP’li İçişleri Bakanı Oğuzhan Asiltürk, “Adaya çabucak çıkıp, Yeşil Hat’tı tutmalıyız.” deyince, Korutürk, “Ne dediğinin farkında olup olmadığını” sormuş, Asiltürk de “Tabii farkındayım. Bu harekâtı yapabiliriz.” demişti.
Erbakan ve MSP’li bakanların ısrarı üzerine Ecevit, vakit kazanmak için İngiltere’ye giderek bir görüşme yapma teklifinde bulunmuş, Erbakan ve arkadaşları gönülsüzce de olsa bu öneriyi kabul etmişlerdi.
Askerler de Erbakan’ı destekleyince…
Başbakan Ecevit Londra’ya hareket ettikten sonra ise Başbakan Vekili Erbakan, Esenboğa Havaalanı’nda kuvvet kumandanları ile bir toplantı düzenlemişti. Erbakan burada, “Karar alırsak, hazırlanmanız ne kadar sürer?” diye sormuş, kumandanlar da en erken cumartesi sabahı olabileceği yanıtını vermişti. Bunun üzerine resmen ismi konulmamış bir hazırlık süreci başlamıştı.
Bu ortada, TBMM’de zımnî bir oturum düzenlenmişti. Başbakan Vekili Necmettin Erbakan, harekâtı saklı tutabilmek maksadıyla milletvekillerine, “Şu an hukuksal vecibelerimizle meşgulüz. Sayın Başbakan’ın Londra’dan getireceği bilgiler çerçevesinde, şayet Şanlı Meclis de uygun görürse müzakereleri cumartesi günü yürütelim.” demişti. Halbuki harekâtın cumartesi sabaha karşı yapılması çoktan kararlaştırılmıştı. Devlet Bakanı MSP’li Süleyman Arif Emre, ileriki yıllarda o günleri, “Kararı mesken halkından bile gizledik.” kelamlarıyla anlatacaktı. Emre, kararı saklamaya çalışırken, kendi partilerinden milletvekillerinin bile “Bir şey yapmıyorsunuz.” tenkitlerine maruz kaldıklarını da aktarmıştı.
Ecevit: “Turizm mevsimi, ağır bombardıman yapmayalım”
Başbakan Bülent Ecevit, iki gün sonra Londra’dan döndüğünde ise İngiltere’nin oyaladığını belirterek, aslında başlamış olan harekât hazırlıkları için Başbakan olarak resmi işlerliği kazandırmıştı. Ecevit, “Ben buna, barış harekâtı diyorum. Günahsız insanların ölmelerine karşıyım. Üstelik turist dönemi. Bölgede çok sayıda turist var. Gereksiz ve ağır bombardıman yapılmasın.” demişti. Bu ortada, eski başarısız teşebbüsler bir sefer daha gündeme gelmişti. Deniz Kuvvetleri Kumandan Kemal Kayacan, “Sayın Başbakan, şayet hakikaten Kıbrıs’a çıkacaksak orduyu gemiye bindirelim. Geçmişte iki kere geri döndük. Sayın İnönü zamanında ‘Gemileri yükleyin!’ dendi ama ABD Başkanı Johnson’un mektubu üzerine geri döndük. Sayın Demirel zamanında da birebiri oldu.” diyerek telaşını ortaya koymuş, Ecevit ise kararın verildiğini lisana getirmişti.
BM, Ortak Pazar, ABD ve İngiltere “derhal ateşkes” istemişti
Sonunda Kıbrıs Barış Harekâtı, 20 Temmuz 1974 Cumartesi sabahı saat 05.05’te kalkan birinci jet uçağı ile başlamış, Başbakan Ecevit, saat 06.10’da radyodan, dünyaya Kıbrıs’a Türk askerinin indirme ve çıkarma yaptığını duyurmuştu. Ecevit, “İnsanlığa ve barışa büyük hizmette bulunmuş olacağımıza inanıyoruz.” derken; Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan da “Cenab-ı Hak, bu hareketten ötürü iyi sonuçlar versin. Tarihî bir vazifemizi ifa etmenin bahtiyarlığı içindeyim.” demişti. Harekâtın başlamasının çabucak sonrasında ABD ve Avrupa Ekonomik Teşkilatı (AB) ülkeleri derhal ateşkes ve Türk askerinin geri dönmesini istemişti.
Harekât, yurtta ve Kıbrıs’ta büyük coşkuyla karşılanmış olsa da gelişmeler hükümetin CHP kanadını huzursuz etmişti. Başbakan Ecevit, Bakanlar Kurulu’nda, “Sayın Erbakan, her önemli işte senin dediğin oldu. Bu defa de benim dediğim olsun. Ben Sancar Paşa ile de konuştum. Ateşkes kararı alalım. Reddetme.” demiş, bunun üzerine Erbakan şunları söylemişti: “Ateşkes de ne demek? Biz çok daha büyük işler başarmış bir milletiz. Hem siz benimle istişare etmeden Sancar Paşa’ya ateşi keseceğimizi nasıl söylersiniz? Bu Hükümet ortak Hükümettir.”
Erbakan: “BM kararına niçin uyacakmışız? İsrail uyuyor mu?”
Ecevit, “BM kararlarına uymak zorundayız.” diye karşılık verince de Erbakan, “Niye uyacakmışız? İsrail BM’nin yüze yakın kararına rest çekti de ne oldu? Biz İsrail kadar yok muyuz? Katiyetle olmaz. Harekât devam edecektir.” demişti. Milli Savunma Bakanı CHP’li Hasan Esat Işık da karamsar bir tablo çizmiş lakin Erbakan ve arkadaşları geri adım atmamıştı.
Bu arada MSP’li Adalet Bakanı Şevket Kazan, askeri yetkililerden görüş istemiş, onlar da “Şu an katiyen ateşkese yanaşmamalıyız.” biçiminde görüş bildirmişlerdi. Ayrıyeten, asker kökenli Tarım Bakanı CHP’li Mustafa Ok da, ateşkesin yanılgı olacağını tabir etmişti. Paşaların gitmesinin akabinde Başbakan Ecevit MSP’li bakanlara, kendisini önemli bir yanılgıdan kurtardıkları için teşekkür etmişti.
22 Temmuz’da ateşkes tekrar gündeme gelince, Erbakan, Ecevit’in açıklamalarına prestij etmediğini belirterek, “Genelkurmay’a gidelim.” demiş, Genelkurmay Başkanı Semih Sancar’ın, “Size asker kelamı. En küçük bir ihlalde ilerlememiz sürecek.” sözleri üzerine de ateşkesi kabul etmişti.
Böylece, 22 Temmuz saat 17.00’den itibaren ateşkes yürürlüğe girmişti. Başbakan, “Amacımıza ulaştık” dese de Türk askeri yalnızca yüzde 7’lik (348 km2) bir yüzölçüme hâkimdi. Bu durum hem orduyu hem de Kıbrıslı Türkleri güç durumda bırakmıştı.
İkinci bir harekât için ısrar etmeye başlayan Necmettin Erbakan, “Türk ordusunun fetih hakkı vardır.” diyordu. İçişleri Bakanı Oğuzhan Asiltürk de adaya vali göndermişti. Hükümet ortakları ortasında tansiyon giderek artmaktaydı. Bu ortamda tekrar de yeni harekât kararı alınabilmişti. Nihayet, 14 Ağustos 1974 saat 04.30’da İkinci Barış Harekâtı başlamıştı. Türk ordusu değerli bir ilerleme sağlayıp, KKTC’nin bugünkü sonlarına ulaşmıştı.
16 Ağustos saat 19.00’dan itibaren de ateşkes başlamıştı. Bilanço; TSK 498 şehit, bin 200 gazi, 70 mücahit ve 270 sivil şehit, bin gazi, 800 de kayıptı. Harekât sonrası Kıbrıs Cumhurbaşkanı Yardımcısı Rauf Denktaş, Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan’ın taksim planı ve Federe Türk Devleti kurulma noktasındaki uğraşları için kendisine hassaten teşekkür etmişti.
Ecevit’in “Kıbrıs Fatihliği”ne endeksli seçim hesabı
Kıbrıs Barış Harekâtı’nın akabinde Başbakan Bülent Ecevit, hükümeti bozmanın yollarını aramaya başlamıştı. CHP etrafları ve basının, Başbakan Yardımcısı Necmettin Erbakan’dan neredeyse hiç bahsetmeden, kendisini daima “Kıbrıs Fatihi” halinde lanse etmesi, Ecevit’i erken bir seçimle bunu oya çevirme kanısına itmişti. Ecevit’in İskandinav ülkelerine giderken vekâleti Başbakan Yardımcısı Erbakan’a değil de CHP’li Devlet Bakanı Orhan Eyüboğlu’na vermesi ise bardağı taşırmıştı.
Bunun üzerine MSP’li bakanlar seyahat kararnamesini imzalamamış, akabinde da 16 Eylül 1974’te Başbakan Bülent Ecevit istifa etmiş, CHP-MSP Koalisyon Hükümeti dağılmıştı. Bülent Ecevit’in yapılmasını umduğu seçimler ise fakat 1977’de gerçekleşmişti.
– Doç. Dr. Fadime Tosik Dinç, “Necmettin Erbakan ve Kıbrıs Barış Harekâtı”, ESAM Dergisi, C 3, S 1, 2022
