Başıboş hayvanlarla ilgili kanun teklifi, TBMM Tarım Komisyonu’nda kabul edildi. Hususla ilgili tartışmalar, yansılar, şovlar tüm süratiyle sürüyor.
Hiçbir yasal düzenleme yapılmamasını “hayvanseverliklerinin” bir göstergesi olarak kabul eden çevrelerin, köpeklerin beslenmesi için dünyada her yıl milyarlarca hayvanın zalimce öldürülmesine en ufak bir itiraz getirmemeleri ise dikkat çekiyor.
Oysa köpek yeminin – mama diye yaygınlaşması da farklı bir pazarlama oyunu – karanlık bir tarihi var…
Köpekler mesken içinde bakılmaya başlanınca…
Ayrıca çabucak hepsi kırlık alanla iç içe ya da yan yana olan konut ve işyerlerine yaklaşan yılan, kemirgen ve benzerilerini avlamak da köpek ve kedilerin besin gereksinimine dayanak oluyordu.
Şehirleşmeyle birlikte ise meskenler daha geniş ve konforlu hale gelmeye başlamış, özelikle de Hıristiyanlığın Proteston kolunda bu hayvanlara yönelik sınırlamalar gevşedikçe, köpekler mesken içinde de bakılmaya başlamıştı. – O evrelerde Museviler, köpekleri konuta almakta hâlâ isteksizdiler – Bu da evcil hayvanlar için ticari yem üretimini gündeme getirmişti. Dünyanın birinci ticari evcil hayvan yemini, 1860 yılında James Spratt isimli bir elektrikçi piyasaya sürmüştü.
İngiliz denizcilerin, limanlardaki köpekleri un, su ve tuzdan imal kolay krakerlerle beslediklerini fark eden Spratt, bu krakerin seri üretimine başlamıştı. Spratt, eseri pazarlamada İngiliz “soylularından” da yararlanmıştı.
Şirket, bu isimlere fiyatsız kraker dağıtıyordu. Kıymetli vazifelerdeki şahısların, güçlü kesitlerin kullanımını görüp, onlara özenen orta sınıf da köpeklere yemek artığı vermekten vazgeçerek kraker satın almaya başlamıştı.
Otomobilin icadı atları fonksiyonsuz hale getirdi
İngiltere’de kısa müddette diğer imalatçılar da piyasaya girmiş, vakitle krakerler gereğince beğenilmeyince de içine et parçacıkları konulmaya başlamıştı. Bu ortada; Amerika’da da faaliyete geçen Spratt’ın firmasıyla öbür firmalar, 19’uncu yüzyılda arabanın icadı ve giderek yaygınlaşmasıyla artık işe yaramaz hale gelen atları maksatlarına almışlardı.
Böylece, köpek yemi kesiminde kullanmak emeliyle yük atlarına – eşek ve katırlara da – yönelik sürek avları başlamıştı. Hayvan sahipleri, firmaların ödemelerini memnuniyetle kabul ediyorlardı. Hâttâ, boşa düşen atların sayısı giderek artınca, hayvanlarının bakım masrafından kurtulmak için sokak ortasında onları kendileri terk ediyor ya da yem fabrikalarının yakınına bırakıyorlardı.
Köpek yemlerinde at eti kullanılmasında bir öteki “fırsat” da I. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkmıştı. Savaşın akabinde hem İtilaf hem de İttifak devletlerinin ordularındaki atlar yeniden modernizasyonlar kapsamında işe yaramaz hale gelmişti. Bu atlar da köpek yemi sanayiinde ağır bir biçimde kullanılmıştı.
Takip eden yıllarda, köpek mamalarında at eti kullanılması giderek çoğalmıştı. At etli konservelere ilgi öylesine ağırdı ki, 1940’lı yıllarda ABD’li üreticiler, yalnızca köpekler için yılda 50.000 civarında at kesiyordu.
En makûs koşullarda bakım, en yırtıcı sistemlerle kesim
ABD merkezli Equine Advocates (At Avukatları) Forumu’ndaki bilgilere nazaran; evcil hayvanların fakat en çok da köpeklerin, içerisinde at eti bulunan yemlere olan ilgisi, bu hayvanların talihsizliği manasına geliyordu.
Giderek, yalnızca bu maksat için at toplanıyordu. Sıkışık, karanlık yerlerde yaşayan çok sayıda ve kaçınılmaz olarak vücutları sıklıkla ziyan olarak katledilen hayvanlar, kesimin gerçeği haline gelmişti.
Batılı ülkelerde yaygın olan at yarışları da yem üreticilerinin ilgi alanındaydı. Artık yarışamayacak hale gelen atlar, hipodromlardan mezbahalara gidiyordu.
Bir müddet sonra atların yanına diğer hayvanlar da eklenir olmuştu. İnek, koyun, domuz, tavuk, kıyı kentlerinde balık, evcil hayvanlar için de kullanılmaya başlanmıştı. Bu ortada yeni kimi hastalıklar da ortaya çıkıyordu.
“Moralsiz inek” hastalığı bunlardan biriydi. Enfeksiyon, yaralanma yahut güçsüzlük nedeniyle inekler kendi başına duramıyor, sıkışık ortamda yanındaki ineklerin üzerine yığılıyor, bu kere hastalık yenilerine geçiyordu.
Bu inekler basitçe “deli dana” hastalığına da yakalanıyordu. Tıpkı işletmedeki insan tüketimi için yetiştirilen inekler de riske giriyor, hastalığa yakalandıklarında ise hiç de merhametli ve ihtimamlı olmayan sistemlerle kesilerek köpek yemi yapılıyorlardı. Tıpkı olumsuz kurallar öbür hayvanlar için de geçerliydi. Bir devir, tavukların yüzde 10’u kesimhaneye ulaşmadan ölmekteydi.
“Et unu”: Yüksek vahşet, düşük maliyet
Köpek yemlerine olan ilgi arttıkça yeni yem tipleri de bulunuyordu. Bunlardan biri de “et unu”ydu. Bakım alanları ile mezbahalarda bekletilen hayvanları “daha verimli” kullanmak için bulunan bu prosedürde; yere düşenler, sakatlananlar ve başka olumsuz durumdakiler gelişmiş kıyıcı makinalarla “et unu” haline getirilmekteydi.
Köpeklere verileceğinden, insan sınıfı tüketimine yönelik etlerle birebir sıhhat ve hijyen standartlarına sahip olması gerekmediği için “et unu” üretimi, şirketler için düşük maliyetiyle cazip hale gelmekteydi.
Zaman içerisinde reaksiyonlar artınca köpek yemlerinin içinde at etinin kullanılmasından vazgeçilecekti. Süreç içerisinde köpek yemlerinde yüklü olarak sığır, koyun, kuzu, keçi, bizon, geyik, tavuk, hindi ve balık kullanılacaktı. Yemlere ayrıyeten buğday, pancar ve türlü sebzeler de katkı unsuru olarak konuluyordu.
Günümüzde, tüm dünyada artan köpek nüfusu, onlar için üretilen besin ölçüsünü da arttırıyor. 2022 prestijiyle ABD’de yılda 1,95 milyardan fazla kara hayvanı, global olarak ise 6,96 milyarı, kedi ve köpek maması için öldürülüyor.
Köpekler, dünya çapında katledilen 6,9 milyar kara hayvanının 6 milyardan fazlasının köpek maması olarak kullanılmasıyla kedilerden daha fazla hayvansal eser tüketiyor. Beşerler için bu sayı ABD’de 7,8 milyar, global olarak ise 71,3 milyar.
Köpek yemi nasıl “mama” oldu?
Bu ortada, asırlarca çabucak hemen bütün dünya lisanlarında hayvanlara verilen besinler “yem” manasına gelen sözlerle anılırken, sonradan bu, köpek ve kediler için değişmişti. Köpek besin sanayisinin birinci yıllarında da “yem” manasında “bait” ve “forage” kullanılmasına karşın, kısa bir müddet sonra “food” sözü yaygınlaşmaya başlamıştı. Bu durum, bir pazarlama tekniği sonucu olmuştu. Firmalar, psikologlarla çalışan reklamcıların tavsiyesi doğrultusunda bu türlü bir tercihte bulunmuşlardı.
Psikolojideki “antropomorfizm” olgusunu, “İnsan olmayan varlıkların; hayal edilen yahut gerçek davranışlarının beşere misal özellikler, motivasyonlar, niyetler ve hislerle doldurulması”nı dikkate alan reklamcılar, meskenlerde bakılan köpeklerin “sanki insanmış gibi” algılanmasını, böylelikle de onlara çok daha ihtimamla bakılmasını, yani daha fazla “yem” satın alınmasını hedefliyordu.
Elbette, konutta yaşayan ve “adeta insan üzere olan” bir varlık için “yem” uygun bir yiyecek ismi değildi, bu nedenle de “food”a geçilmişti. Bu ortada, ilerleyen yıllarda Türkiye’de de yaygınlaşan köpek besinleri (dog food) için, Türkçe’deki “küçük çocuk yiyeceği” manasındaki “mama”nın kullanılması, Amerikalı reklamcıların kendi ülkeleri için düşündükleri gayeye ulaşmada Türkiye açısından çok daha isabetli bir söz olmuştu.
“Köpek vakası”ndaki başka ruhsal boyutlar
Köpek beslemenin, birtakım köpek sahiplerinde görülebilen öteki ruhsal boyutlarını da inceleyen uzmanlar, bunlar ortasında “Kendini ayrıcalıklı görmek, bencillik, köpekle kendisinin kendisiyle köpeğin özdeşleşmesi, imaj oluşturmak, köpek sahibi olmazsa bir şeyleri kaçırdığı hissini duyumsamak, köpeğin de ‘en iyisi’ne sahip olduğu duygusu, yalnızlığını gidermek, bir beşerle kıyaslandığında sorumluluğu az bir bağ kurmak, antisosyallik, agorafobi (alan korkusu) kökenli dışarıya yalnız çıkma telaşı, kendini beğenmişlik, gösteriş, çocuğa bakıyormuş, aile kuruyormuş sanrısına kapılmak” teşhisleri yer alıyor.
Bu ortada, ABD’de boşanan çiftler ortasında “köpek velayeti” de yaygınlaşmaya başladı. Buna nazaran, ayın aşikâr günlerinde köpek, dönüşümlü olarak eski çiftlerin konut ya da işyerlerinde vakit geçiriyor. Tekrar ABD’de köpeğiyle gömülmek isteyenlerin sayısı artarken, birtakım eyaletlerde köpek mezarlıkları da açılıyor. Öte yandan, kimi havayolları, evcil hayvanların yolcu kısmında sahipleriyle birlikte seyahat edilmesine müsaade vermeyi pahalandırıyor.
– Margaret Doyle, “Evcil Hayvan Mamalarındaki Et Nereden Geliyor?”, New Roots Institute, 31 Mart 2022
– Lindsey Lawson, “Köpek Mamasında At Eti Var mı?”, Dogster, 21 Haziran 2024
– Knight – Natasha Barrett, “Geleneksel Kedi ve Köpek Mamalarının Etkileri”, Faunalytics, 2023
– Lonneke Vink, “Köpeğinizle Münasebet Geliştirmede Yer Alan Ruhsal Süreçler”, Arie Dijkstra, Aralık 2019
