Avrupa Birliği’nin (AB) finanse ettiği Copernicus İklim Değişikliği Servisi datalarına nazaran, 2023 yılı 1850’den beri kayıtlara geçen en sıcak yıl oldu. Global ortalama yüzey sıcaklıkları 2023’te ortalama 14,98 dereceye çıkarak daha evvelki en sıcak yıl olan 2016’daki bedellerin 0,17 derece üzerinde ölçüldü.
Aşırı sıcaklar nedeniyle Kanada, ABD ve Yunanistan başta olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerinde büyük orman yangınları meydana geldi. Bunun yanı sıra sıcak havalar beraberinde birçok bölgenin su gerilimi yaşamasına neden oldu. Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Uğraş Kontratı (UNCCD) bilgilerine orman yangınlarından şiddetli biçimde etkilenen birçok bölgede kuraklık acil durumu ilan edildi. Kanada, İtalya, İspanya, Hindistan ve Endonezya bu bahiste harekete geçmek zorunda kalan ülkeler ortasında yer aldı.
Ortaya çıkan bu ağır çevresel tablonun, bitkilerin karbon emme potansiyelini etkileyip etkilemediği bilim insanları tarafından araştırıldı. Temmuz ayında yayımlanan “Düşük Gecikmeli Karbon Bütçesi Tahlili, 2023 Yılında Karasal Karbon Yutaklarında Büyük Bir Düşüşün Olduğunu Ortaya Çıkardı” isimli çalışmada karbon yutaklarının karbon emme potansiyelindeki değişimler ele alındı.
Copernicus uydu izleme sistemiyle yapılan ölçümlere nazaran hazırlanan Global Karbon Bütçesi ve ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetiminin (NOAA) birebir bahisteki araştırmaları baz alınarak hazırlanan çalışmayı Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya’dan bilim insanları gerçekleştirdi.
Araştırmanın datalarına nazaran 2013-2022 ortasında Hawaii’nin Mauna Loa bölgesindeki karbondioksit ölçüsündeki artış ortalama 2,42 ppm (milyonda parçacık sayısı) civarındayken 2023 yılında bu sayı ortalama 3,37 ppm’e yükseldi.
Araştırma alanının deniz kısımlarında yapılan ölçümlerde ise artışın ortalama 2,82 civarında olduğu belirlendi. Evvelki yıllarda yapılan ölçümlerde karasal ekosistemler ve deniz ekosistemlerindeki ölçümlerin birbirine yakın olduğunu bilen araştırmacılar 2023’te karasal ekosistemde yaşanan artışın nedenlerini çeşitli taraflardan araştırdı.
Bu artışın sebebinin 2023’teki çok sıcaklar olabileceği iddiasından yola çıkan bilim insanları, iklim modellerinin bilgileri, uydulardan alınan ölçümler ve birtakım ölçümlerin kıymetlendirilmesi için yapay zeka kullanımı üzere pek çok tekniğe başvurarak genel bir tablo çıkarmaya çalıştı.
Yapılan araştırmalar sonucunda global karbon yutaklarının emisyonlarıyla, global yeşillendirme eforları ortasında negatif bir ilgi belirlendi. Bunun yanı sıra çeşitli uydulardan elde edilen bilgilere nazaran, karbon konsantrasyonun ağır olduğu ya da bir öbür deyişle karbon yutaklarının düşük karbon emisyonu gerçekleştirdiği bölgelerde su kıtlığı yaşandığı saptandı.
Ayrıca, 2023’teki çok sıcaklıkları ay ay ve bölge bölge inceleyen bilim insanları, çok sıcaklıkların hissedildiği bölgelerde karbon yutaklarının emisyon oranlarının 1991-2020 yıllarına kıyasla düşüş yaşadığını buldu.
KUZEY YARIM KÜREDEKİ KARBON YUTAKLARI ÇOK ZAYIF
Araştırmanın akademisyenlerinden Leipzig Üniversitesi Yer ve Atmosfer Etkileşimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ana Bastos, AA muhabirine araştırmalarının çıkış noktasının her sene oluşturulan Global Karbon Bütçesi bilgileri olduğunu söyledi.
Bu raporlama sayesinde dünyada ne kadar karbon salındığının, bunun ne kadarının emildiğinin ve ne kadarının geride kaldığının görülebildiğini belirten Bastos, bu bilgileri çeşitli modellere uygulayarak çıkarımlar yapılabileceğini vurguladı.
Bastos, “2023 bilgileri üzerine çalışmaya başladığımızda, atmosferdeki karbondioksit ölçüsünün, artış suratı bakımından olağan dışı olduğunu fark ettik. Evvelki yılla karşılaştırıldığında ve bu yıl beklenen karbondioksit emisyonu kestirimleri göz önünde bulundurulduğunda atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonu hayli yüksekti.” dedi.
Karbondioksit artış anomalisinin nedeninin, zayıf karasal karbon yutakları olabileceği sonucuna ulaştıklarını anlatan Bastos, “Kuzey yarım küredeki birtakım karbon yutağı bölgelerin çok hava olaylarından etkilendikleri vakit karbon emme noktasında etkisiz kaldığını hatta atmosfere karbon salan bir kaynağa dönüşebildiğini gördük.” diye konuştu.
BASTOS, BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN KARBON YUTMAKTA NEDEN ZORLANDIĞINI ŞÖYLE ANLATTI:
“Hepimiz bitkilerin büyüyebilmek için ışığa, hakikat ısıya ve yanlışsız su şartlarına sahip olması gerektiğini biliyoruz. Sıcaklıklar konusunda muhakkak hudut noktaları var. Yani sıcaklıklar aşikâr bir derecenin üzerine çıktığında ya da düştüğünde bu, büyümeyi etkiliyor. Bilhassa orta jenerasyondaki kutup altı ormanları sıcak havaların daha erken başlaması sonucu artan sıcaklardan olumlu etkileniyor fakat sıcaklıklar muhakkak bir noktayı aştığında durum değişiyor. Burada sıcak hava dalgalarının hem büyüme için uygun olan sıcaklık eşiğini aşması hem de topraktaki suyun çekilmesine yol açması bitkileri olumsuz etkiliyor. Tüm bunlar ayrıyeten yeni baskı ögeleri oluşturuyor.”
El Nino’nun akabinde gelen La Nina hava olayının gidişatı değiştirebileceğini işaret eden Bastos, “La Nina’nın tesirli olması halinde Avustralya’ya ve tropik bölgelerdeki öbür yarı kurak bölgelere çok fazla yağış getirdiğini biliyoruz. Yani bir ölçü güzelleşme görebiliriz.” diye konuştu.
Bastos, fosil yakıt kullanımı kaynaklı karbon emisyonlarının azaltılması ve değişen iklime adaptasyon çalışmalarına kıymet verilmesi gerektiğini kelamlarına ekledi.
