Deri kesiminin 2032 yılında 630 milyar dolar hacime ulaşması bekleniyor. Konfeksiyondan mobilyaya birçok alanda kullanılan derilerin yarısı doğal, yarısı ise yapay. Petrol tabanlı sentetik derilerin yanında ‘bitkisel deri’ üretimi de yükselişte. Ananas, elma hatta buğday dahil 18 farklı bitkiden sentetik deri elde edilebiliyor.
Deri, insanoğlunun vazgeçemediği eserlerden biri. Başta konfeksiyon ve ayakkabı olmak üzere mobilyadan otomotive, kozmetikten ilaç endüstrisine kadar onlarca farklı dalda, üretimin ham hususları ortasında yer alıyor.
Dünyada deri pazarı 2022 yılında 245 miyar dolar seviyesine ulaşmıştı. 2023’te ise kesimin 630 milyar dolar büyüklüğe ulaşması bekleniyor. Petrol tabanlı sentetik deri pazarı (Poli Vinil Clorur-PVC, Poliuretan-PU vs.), 2021’de 33,7 milyar dolar olarak hesaplanırken, 2032’de 139 milyar dolara yükselmesi bekleniyor.
Bu iki kaynağa ek olarak bitkilerden üretilen deri pazarı da gitgide büyüyor. 2022’de 67,6 milyon dolar büyüklüğe ulaşan bitki bazlı deri pazarı, 2032’de 139,2 milyon dolarlık büyüklüğe ulaşacak.
SENTETİK DERİ ÜRETİMİ BİTKİLERE KAYIYOR
Doğal deri, epidermis (üst deri), dermis (öz deri) ve hipodermis (alt deri) olarak üç katmandan oluşuyor ve şayet kürk vb. bir eser olarak kullanılmayacaksa, dermis katmanından üretimden faydalanılıyor.
Hayvansal derilerin yaklaşık yüzde 65’i ineklerden, yüzde 15’i koyunlardan, yüzde 11’i domuzlardan, yüzde 9’u keçilerden ve binde 2’si ise yılan, kertenkele, timsah üzere öteki hayvanlardan sağlanıyor.
Hayvan derisinin tercih edilmediği durumlarda ise pamuk vb. bir yüzey üzerine kürlenmiş köpük (PU yahut PVC) iki farklı katman olarak döşenip reçine ile kaplanıyor ve deri görünümü veriliyor. Lakin global ısınma, su kıtlığının artması, sentetik derilerin tabiatta parçalanma mühletinin çok uzun olması ve giderek artan etraf hassaslığı, üretimin bitkilere kaymasına yol açtı.
NASIL ÜRETİLİYOR?
Bugün ananas, zeytin, kambucha çayı, kaktüs, üzüm, mandalina, limon, Hindistan cevizi, mısır, tik ağacı, fil kulağı bitkisi, muz, portakal-kaktüs karışımı, kauçuk, mango ve buğdaydan deri üretilebiliyor.
Bitki olmamasına karşın mantardan da deri üretimi mümkün. Zeytin posası, ananas yaprağının lifleri, mısır ve muz atıkları üzere bitkisel kaynaklar, geçirilen süreçlerle deriye dönüştürülüyor. Sürdürülebilir deri alternatifi olarak tüketiciye sunuluyor hatta teşvik etmek için moda haftaları düzenleniyor.
Hayvan derisine nazaran mikroorganizmalara daha güçlü olan bu deriler, tabiatta da sentetik deriye nazaran çok daha süratli parçalanıyor ve etraf kirliliğini azaltıyor. Üretimde, bitkiden elde edilen ham unsur, sağlamlaştırılması için üretim kademesinde Poliüreten Dispersiyonlar (PUD) ile karıştırılıyor. Sonrasında ise üretim sentetik deri gibisi bir formülle tamamlanıyor.
ARAŞTIRMALAR SÜRÜYOR
Doç. Dr. Okşan Oral ile birlikte ‘Sürdürülebilir Deri Alternatifleri: Vegan Deriler’ kitabını kaleme alan Ege Üniversitesi Emel Akın Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Esra Dirgar, bitki bazlı derinin bilhassa vegan talepler nedeniyle gitgide daha fazla kullanılacağına dikkat çekiyor.
Bitki bazlı deri derken kastettiğimiz aslında kullandığımız atıkları tabir ediyor. Bilhassa yurt dışında çok fazla örneği var. Mesela meyve suyu üreticisi, kalan atıkları, posayı deri gibisi bir esere dönüştürüyor. Bu türlü markalar ortaya çıktı. Türkiye’de zeytin atıklarından deri gibisi üretim yapan bir firma var. Bizim de bunlar üzerindeki araştırmalarımız sürüyor.
Dikilebilirlik, kullanılabilirlik araştırmaları yapıyoruz. Avantaj ve dezavantajları araştırılıyor. Doğal derinin organik bir gereç olması, nefes alabilir olması öne çıkan özelliğiydi. Bitki bazlı deride bunun ne ölçüde yakalanabildiği değerlidir. Biyobozunur olması değer taşıyor. Atıklardan üretilmiş olması da tekrar değerli. Bilhassa tropikal bölgedeki büyük ağaçlardan üretilen deri gibisi gereç de var. Bu hususta araştırmalar devam ediyor.
