Avrupa Birliği’ne bağlı Copernicus İklim Değişikliği Servisi bilgilerine nazaran global ortalama deniz yüzeyi sıcaklığı Mart ayında 21,07 derece ile rekor kırdı. Ayrıyeten günlük ortalama deniz yüzeyi sıcaklığının en sıcak olduğu 100 günün 94’ü, 2024’te yaşandı.
Küresel deniz yüzeyi sıcaklığındaki artışın gibisi Türkiye’yi çevreleyen sularda da görüldü. Türkiye’nin denizlerinde 2023 yılı ortalama sıcaklığı, uzun yıllar ortalamasının üzerinde ölçüldü. Karadeniz’de 1970-2023 ortalaması 15,3, 2023 yılı ortalaması 16,8; Marmara Denizi’nde 1970-2023 ortalaması 15,7, 2023 yılı ortalaması 17,6; Ege Denizi’nde 1970-2023 ortalaması 18,7, 2023 ortalaması 20,5; Akdeniz’de 1970-2023 ortalaması 21,5, 2023 yılı ortalaması 22,6 olarak hesaplandı.
Denizlerdeki ısınmanın deniz canlılarına tesirine ait AA muhabirinin sorularını yanıtlayan İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Deniz Biyolojisi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Onur Gönülal, iklim değişikliği ve deniz suyundaki ısınmanın, deniz ekosistemlerinde kıymetli değişikliklere neden olduğunu, Kızıldeniz’e uygun olan tiplerin Akdeniz, Marmara ve Karadeniz’e kadar yayılmasının büyük ölçüde bu tesirden kaynakladığını söyledi.
Yabancı tiplerin sayısının her geçen yıl arttığını ve 2020’de yapılan bir çalışmaya nazaran Türkiye genelinde 539 yabancı çeşit bulunduğunu aktaran Gönülal, “Karadeniz’de yabancı çeşitlerin sayısı 30’a yaklaşırken ve Marmara’da da bu sayı 100’u çoktan geçti. Ege Denizi’nde 253, Doğu Akdeniz’de ise 413 yabancı tıp bulunuyor.” dedi.
Yayılımın bu süratle devam etmesi durumunda yabancı cinslerin sayısının yerli çeşitleri geçmesinin mümkün olduğunu tabir eden Gönülal, deniz suyundaki ısınma bu kadar yüksek olmasaydı yabancı cins sayısının muhtemelen 100-150 civarında kalacağı, artan sıcaklığın yabancı cinslerin yayılım suratını 5-6 kat artırmış olabileceği değerlendirmesinde bulundu.
“BALIKÇILIK KESİMİNDE EKONOMİK KAYIPLARA NEDEN OLABİLİR”
Yabancı tiplerin yayılımının, yerli tiplerle rekabet oluşturarak ekosistem istikrarını etkilediğini, bunun sadece Türkiye’nin değil, dünyadaki birçok ülkenin sorunu olduğunu vurgulayan Gönülal, şöyle devam etti:
“Karadeniz’de yavaş yavaş bir Akdenizleşme eğilimi gözlemleniyor, bu durum yalnızca yabancı çeşitlerle hudutlu değil. Sıcaklık artışı, Akdeniz ve Karadeniz ortasındaki sıcaklık farklarının azalması kimi cinslerin yayılmasına imkan tanıyor. Akdeniz ve Karadeniz ekosistemleri birbirinden farklıdır fakat sıcaklık artışıyla birlikte Akdeniz ve Ege’ye mahsus balık cinslerinin Marmara’ya, Karadeniz’e gerçek yayılmaya başladığı görülüyor.”
Karadeniz ve etrafındaki bölgelerde yabancı çeşitlerin süratle yayılmasının büyük bir sorun teşkil ettiğini lisana getiren Gönülal, son yıllarda Marmara ve Karadeniz’de süratli yayılım gösteren, ekonomik pahası yüksek cinsler olduğu ve mavi yengeç (Callinectes sapidus) ile 2 farklı jumbo karides çeşidinin (Penaeus aztecus ve Penaeus pulchricaudatus) bunların ortasında yer aldığı bilgisini paylaştı.
Karadeniz’de yayılım gösteren ekonomik tiplerin, yerli tiplerle besin kaynakları açısından rekabet etmesinin ekosistem istikrarlarını bozabileceği ikazında bulunan Gönülal, “Bu rekabet, hamsi, mezgit ve barbun üzere ekonomik açıdan değerli cinslere dayanan balıkçılık bölümünde ekonomik kayıplara neden olabilir. Yeni gelen tiplerin tanınmaması ve tüketicilerin bu cinslere alışkın olmaması aksiliklere yol açar.” diye konuştu.
Deniz kirliliği ve çok avlanmanın da ekosistem istikrarını bozarak yabancı cinslerin faaliyetlerini hızlandırdığından bahseden Gönülal, ekonomik bedeli olsun ya da olmasın yabancı çeşitlerin avcılığının koordineli bir formda yönetilerek teşvik edilmesi, yerli stokların korunması ve kota uygulanması tavsiyelerinde bulundu.
“TÜRLER AKDENİZLEŞME TEHLIKESİ ALTINDA”
İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Hidrobiyoloji Ana Bilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cem Dalyan, deniz suyu sıcaklıklarının artışı sonucunda yaladerma ve mırmır üzere Akdeniz balıklarının Karadeniz’de yayılım gösterdiğini, süratli yüzen lambuka balığının ise Marmara Denizi’nden kayıtlarının geldiğini bildirdi.
Söz konusu balıkların Atlanto-Akdeniz kökenli tipler olduğuna işaret eden Dalyan, “Örneğin lambuka, kuvvetli bir pelajik avcıdır. Ekseriyetle küçük balıkları avlayarak beslenir. Marmara’da bilinen pelajik tipler ortasında hamsi ve sardalya üzere geçit balıkları bulunuyor. Marmara’da lambukanın büyük popülasyonlarının oluşma ihtimali, geçit balıkları üzerinde baskı yaratabilir ve Karadeniz’den Kuzey Ege’ye senede iki kez gerçekleşen göç fenomenini derinden etkileyebilir.” kelamlarını sarf etti.
Bir ekosisteme yeni bir tıbbın dahil olmasının besin ağında değişikliklere yol açtığının altını çizen Dalyan, şunları söyledi:
“Karadeniz üzere balıkçılığımızın büyük kısmının gerçekleştiği ve binlerce yılda oluşmuş bu deniz ekosistemindeki tipler Akdenizleşme tehlikesi altında. Bu tiplerin besin zincirindeki yerlerini ve ekosistem üzerindeki tesirlerini anlamak şu an için mümkün değil zira data eksikliği var. Karadeniz’in Akdenizleşmesi ile daha az hamsiyi tezgahlarda görebiliriz ve bu durum, ekonomik ve ekolojik değişikliklere neden olabilir. ‘Akdenizleşme’ kavramı, Akdeniz’in flora ve faunasının Karadeniz’e hakim olması, Karadeniz’in kendine has yapısının kaybolması manasına geliyor. Bu durum 2 denizin biyolojik açıdan farklı yapılarının ortadan kalkmasına, ekosistem çeşitliliğinin kaybolmasına ve tek bir ekosistem haline gelmesine neden olabilir.”
Dalyan, ekosistemlerin tek tip haline gelmesi durumunda, oluşan negatif tesirlerin tüm bölgeye yayılacağını, çeşitliliğin korunmasının, farklı ekosistemlerin varlığını sürdürebilmesinin ve bu ekosistemlerdeki bedellerin korunmasının büyük risk altına gireceğini kaydetti.
İnsanlığın tabiat üzerindeki tesirini kesinlikle sonlandırması gerektiğini tabir eden Dalyan, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Gideceğimiz diğer bir gezegen yok. Denizlere bıraktığımız kirlilik yükü azaltılmalı, deniz ekosistemlerinin korunması için uğraş sarf edilmeli. Çok avcılık, kirlilik, sıcaklık artışı, ekosistemleri sıhhatsiz hale getiriyor ve hassas çeşitlerin yok olmasına neden oluyor. Kentleşme ile süratli habitat ve kıyı kaybı üzere nedenler ekosistemleri önemli gerilime sokuyor ve canlıların değişimlere adaptasyonunu zorlaştırıyor. Bu kapsamda, endüstriyel balıkçılığın tekrar düzenlenmesi, küçük balıkçının desteklenmesi, kirlilik baskısının azaltılması, deniz müdafaa alanlarının yaratılması ve Karadeniz’e ilişkin olmayan çeşitlerin takibi ve savuşturulması üzere faaliyetlerle mevcut ekosistemin korunmaya çalışılması çok kıymetli.”
