Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırlanan Sürdürülebilir Kalkınma Gayeleri 2024 Raporu’na nazaran, 2022’de dünya nüfusunun yaklaşık yarısı yılın en az aşikâr bir kısmında su kıtlığı yaşadı. Dünya genelinde 2022’de yaklaşık 2,2 milyar kişi inançlı biçimde yönetilen içme suyuna, 3,5 milyar kişi inançlı biçimde yönetilen sanitasyon hizmetlerine ulaşamazken 2 milyar kişi de temel hijyen hizmetlerindeki eksiklik nedeniyle zorluk yaşadı.
Türkiye’deki mevcut su kaynakları ve bu kaynaklar üzerindeki baskılara ait AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Prof. Dr. Lütfi Akca, Türkiye’de yer altı ve yer üstü suyu olmak üzere toplam 112 milyar metreküp su bulunduğunu söyledi.
Su durumu deyince akla birinci gelen parametrenin toplam su ölçüsü olduğunu belirten Akca, “Ülkemizdeki toplam su ölçüsü mevcut nüfusla hesaplandığında, yılda kişi başına 1312 metreküp su düşüyor. Burada milletlerarası bir indeks var ve şayet bir ülkede kişi başına düşen su ölçüsü 1000-1700 metreküp ortasındaysa su gerilimi, 1700’ün üzerindeyse su zenginliği, 1000’in altındaysa fakirlik yahut kıtlık, 500 metreküpün altındaysa çok kıtlık mevcuttur. Bu açıdan biz su gerilimi altında olan bir ülkeyiz. Bu 1312 metreküpün sabit bir kıymet olmadığı, nüfusumuz arttıkça nüfus başına düşen su ölçüsünün azalacağı, global iklim değişikliği sonucunda su kaynaklarımızda meydana gelecek azalmanın da bu sayıları daha aşağı gerçek çekeceği kesinlikle ki 2050’li yıllara geldiğimizde 1312 kıymetinin 1000 yahut daha da aşağı düşme riskiyle karşı karşıya kalabiliriz. Münasebetiyle Türkiye geleceği açısından su yoksulu olmaya aday bir ülke.” dedi.
Türkiye ortalamasını belirten bu kriterin su idaresi açısından tek başına kâfi olmadığını söz eden Akca, su varlığını ve gereksinimini belirleyen sosyo-ekonomik etkenlerin Türkiye’de 25 su havzasında değerli farklılıklara sahip olduğunu, bu farklılıkların da ulusal su idaresi siyasetini belirlemede değerli olduğunu kaydetti.
Akca, Konya’dan başlayarak Akarçay, Burdur, Gediz, Büyük Menderes, Küçük Menderes havzalarının bir kısmında 500 metreküpün altına düşen kişi başına su ölçüsünün mutlak derecede kıtlık düzeyinde olduğunu, Doğu ve Batı Karadeniz’de ise su ölçüsü bakımından güçlü olunduğunu lakin bu bölgelerde de nüfus, sanayi tesisleri ve tarım alanlarının daha az bulunduğunu aktardı.
“TÜRKİYE SU ALTYAPISI AÇISINDAN VARLIKLI DİYEBİLECEĞİMİZ BİR ÜLKE”
Türkiye’de suyun yüzde 77’sinin tarımda kullanıldığı bilgisini veren Akca, şöyle devam etti:
“Küçük Menderes, Büyük Menderes, Gediz, Susurluk havzaları ve Konya Ovası Türkiye’nin değerli tarım alanları. Konya Ovası, Türkiye’nin tahıl ambarı olmasına karşın su kaynakları açısından en dertli bölgelerimizden birisi. Türkiye su altyapısı açısından güçlü diyebileceğimiz bir ülke. Türkiye’de 1018 baraj, 726 gölet, 127 yer altı suyu barajı ve yapay besleme tesisi, 10 bin 697 adet taşkın müdafaa tesisi yapılmış durumda. Toplamı 8,5 milyar hektar olan sulanabilir tarım alanlarımızın yüzde 82’sini, yaklaşık 7,2 milyon hektarını sulayabilir durumdayız. Türkiye geneline baktığımızda şu anda su kaynaklarımızın yüzde 51’ini kullanıyoruz.”
Dünya ölçeğinde, tatlı suların yüzde 99’unun da yer altında bulunması nedeniyle bu kaynakların yer altı suyu depoları olarak isimlendirilebileceğini lisana getiren Akca, Türkiye’nin 18 milyar metreküp olan yer altı suyunun denetimli kullanımını sağlamak için mevcut kuyuların kayıt altına alınması ve müsaadesiz yapılan ya da kullanımı uygunsuz olanların kapatılması maksadıyla çalışmalar yaptıklarını anlattı.
Göllerin hem kıymetli su kaynakları olmaları hem de biyolojik çeşitlilik barındırmaları münasebetiyle muhafaza altına alınması gereken alanlar olduğunun altını çizen Akca, “Göller, dünyada olduğu üzere ülkemizde de iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerinin altında giderek zayıflıyor. Milletlerarası 20 yıllık devirde yapılan çalışmaya nazaran, dünyadaki 2000 gölün 1000’inde yüzde 40-45 oranında su azalması olduğu görülüyor. Başta Aral Gölü ve Çad Gölü olmak üzere dünyada pek çok gölün kurumaya başladığını görüyoruz. Bizde de Tuz Gölü ve Meke Gölü ki bunlar çok sığ ve kuraklığa çok hassas göller, Burdur Gölü, Eğirdir Gölü ve Beyşehir Gölü’nde kıymetli düzey düşmeleri var. Göllerimizin kendi hidrolojik istikrarları içerisinde varlığını müdafaamız gerekiyor.” diye konuştu.
ORTA DOĞU’DA SU KRİZİ
Türkiye’nin su kaynakları açısından güç bir bölgede bulunduğuna, Fas’tan başlayarak Türkiye’yi de içine alan Akdeniz Bölgesi’nin iklim değişikliğinden en çok etkilenecek bölgeler ortasında olduğuna dikkati çeken Akca, şu değerlendirmeleri paylaştı:
“Orta Doğu yağışların az, kuraklığın ağır olduğu yarı kurak ve kurak bir iklim jenerasyonunda yer aldığı için su kaynakları açısından dünyanın en kırılgan bölgelerinden biri. Bölge, dünya nüfusunun yüzde 6,3’ünü barındırırken, dünya su potansiyelinin sırf yüzde 1,4’üne sahip. Su açısından en riskli 25 ülkeden 17’si Orta Doğu’da ve buna Kuzey Afrika ile Türkiye de dahil. Su problemi çeken birinci 7 ülke ise Kuveyt, Kıbrıs, Umman, Katar, Bahreyn, Lübnan, Birleşik Arap Emirlikleri formunda sıralanıyor. Türkiye, bu listede 39’uncu sırada bulunuyor. Türkiye Orta Doğu’daki komşu ülkelere nazaran daha yüksek bir su potansiyeline sahip olmasına karşın bu avantaj göreli ve hudutlu. Zira 25 su havzasına sahip ve havzalarda su dağılımı çok değişken. Bu durum değerli tarım ve sanayi bölgelerinde su ıstırabına yol açıyor.”
Orta Doğu’da yaşanan çatışmaların ve savaşların su yapılarına ve iletim ağlarına verdiği hasar nedeniyle insanların suya erişiminin epey zorlaştığını aktaran Akca, Filistin’de yaşananları bir soykırım olarak nitelendirerek Filistin halkının bütün insani hakları ve gereksinimleri yanında suya erişiminin de kısıtlandığına değindi.
İklim değişikliğinin, su kaynakları üzerindeki baskıyı artırarak bölgede kuraklık ve yağış düzensizliklerine yol açtığı tespitinde bulunan Akca, “Orta Doğu coğrafyası 2040 yılında çok su gerilimi yaşayacak. Orta Doğu’da suyun yaklaşık yüzde 65’i su havzasının birden fazla ülkenin sonları içinde olduğu hudut aşan sulardan oluşuyor. Bu havzaların en değerlileri, 11 kıyıdaş ülke ile Nil Havzası, 5 kıyıdaş ülke ile Ürdün Havzası, 4 kıyıdaş ülke ile Fırat- Dicle havzası, 2 kıyıdaş ülke ile Yarmuk Havzası ve 3 kıyıdaş ülke ile Asi havzası. Bu havzalar, üzerindeki ülkeler ortasındaki bağlantıların değerini artırıyor. Türkiye, bölge ülkeleriyle işbirliğini ve suyun adil, makul ve faal kullanımını destekliyor, hudut aşan havzalarda kıyıdaş ülkelerle ortak çalışmalar yürütüyor. Türkiye, bu zorluklarla başa çıkmak için stratejik adımlar atarken, birebir vakitte bölgedeki başka ülkelere de örnek olabilecek bir su idare modeli geliştirmeye çalışıyor.” halinde konuştu.
“SUYA NAZARAN TARIM” POLİTİKASI
Su ezası yaşanan bölgelerde ziraî üretimde çok fazla su istemeyen eserlerin tercih edilmesi gerektiğini bunu sağlamak için de geçen yıl yapılan kanun değişikliğiyle artık “suya nazaran tarım” olarak isimlendirilen önlemlerin hayata geçirilmeye başlandığını anlatan Akca, gelecek yıl prestijiyle planlı bitkisel ve hayvansal üretim sağlayarak suya nazaran tarım unsurunu uygulamayı hedeflediklerini bildirdi.
